mercoledì 12 marzo 2014

Ischeda II: limba de minoria.





It’est una limba de minoria?



Una definitzione de limba de minoria o limba minoritària est dada dae sa Carta europea pro sas limbas regionales e minoritàrias (ECRML: European Charter for Regional or Minority Languages),
narat chi sa limba minoritària si distinghet dae sas àteras faeddadas dae su restu de una popolatzione. Est una limba impreada in su territòriu de un’istadu dae sos abitantes suos chi rapresentant unu nùmeru prus minore rispetu a su restu de sa popolatzione, est duncas una limba diferente dae cussas ufitziales de s’istadu.
In pagas paràulas su sardu est una  limba de minoria chistionada in un’istadu: s’Italia, a intro de unu territòriu prus minore, sa Sardigna.
Nd’essit a pìgiu chi sos sardos si diferèntziant dae sos chi istant in sa terra firma pro caraterìsticas ispetzìficas comente cussas chi pertocant sa cultura e sa traditzione, veiculadas dae sa limba.

Sa lege chi amparat sas limbas de minoria est sa 482/99 chi in s’artìculu 3 narat: "In attuazione dell'articolo 6 della Costituzione e in armonia con i principi generali stabiliti dagli organismi europei e internazionali, la Repubblica tutela la lingua e la cultura delle popolazioni albanesi, catalane, germaniche, greche, slovene e croate e di quelle parlanti il francese, il franco-provenzale, il friulano, il ladino, l'occitano e il sardo".


Segundu sa l. 482/99 in Italia sas limbas de minoria reconnotas sunt dòighi,

- intre de custas pro su chi pertocat sa Sardigna, bi sunt fintzas su sardu e su catalanu -

Albanesu.
Est chistionadu in  100 Comunes de Italia ispartos intre sas provìntzias de: Pescara – Abruzzo, Potenza - Basilicata; Catanzaro, Cosenza e Crotone - Calabria; Avellino - Campania; Campobasso – Molise; Foggia e Taranto - Puglia; Palermo - Sicilia.
Catalanu.
Est chistionadu in s’Alighera – Sardigna.
Croatu.
Est chistionadu in sa Provìntzia de Campobasso – Molise.
Francoproventzale.
Est chistionadu in Valle d'Aosta, Valli Piemontesi, Celle San Vito  - Piemonte - Faeto in Puglia.
Frantzesu.
Est chistionadu in Valle d'Aosta in ue est ufitziale su regime de bilinguismu italianu-frantzesu.
Su sèberu de una limba o de s’àtera, in sos ufìtzios, est a discretzione de sa gente, su sèberu de su personale est vinculadu dae sa connoschèntzia ativa de su frantzesu.
Friulanu.
Est chistionadu  in bona parte de su Friuli Venezia Giulia. Provìntzias Udine, Pordenone, Gorizia.

 Germànicu o Tedescu.[1]
Est chistionadu in sa Provìntzia Autònoma de Bolzano – Trentino Alto Adige.
Grecu o Grecànicu.
Su  grecànicu est una variedade de grecu si chistionat in Provìntzia de Reggio Calabria.
Islovenu.
Est chistionadu in sas Provìntzias de Udine, Gorizia e Trieste.
Ladinu.
Est chistionadu in sas Provìntzias de Bolzano, Trento e Belluno.
Otzitanu.
Est chistionadu in Valli Occitane de su Piemonte e de sa Liguria, Guardia Piemontese in Calabria.
Sardu.
Est chistionadu in Sardigna, sa limba sarda est cumposta dae pronùntzias diferentes chi dant vida a duas macrovariedades, sos istudiosos sunt galu faghende istùdios subra de cus’aspetu.



Pro cada sotziedade sa diversidade linguìstica, ètnica o religiosa
presentat vantàgios e isvantàgios ma fintzas pistighìngios,
est motivu de richesa manna ma fintzas de cuntierras,
sa cosa prus sàbia est de reconnòschere cantu su fenòmenu siat difìtzile
chirchende de crèschere sos efetos positivos e minimare cussos negativos.
(Amin Malalouf).

"Per ogni società umana la diversità linguistica, culturale, etnica o religiosa presenta
vantaggi e insieme inconvenienti, è fonte di ricchezze ma anche di tensioni;
l'atteggiamento più saggio consiste nel riconoscere la complessità del fenomeno,
sforzandosi di massimizzare gli effetti positivi e minimizzare quelli negativi"
 (Amin Malalouf).







S’operadora de sa Limba sarda, mandamentu VI
Antonella M. M. Licheri



[1] De sa limba tedesca faghent parte fintzas: su Cimbro (Zimbar) chistionadu  in sas provìntzias de Trento, Vicenza e Verona; su Mòcheno (Bersntoler Sproch), in provìntzia de Trento e su Walser (Walliser) in su tretu de sa Valsesia e de Ossola (Piemonte) e in Valle del Lys e in Val d'Ayas (Valle d'Aosta).

Nessun commento:

Posta un commento